ઈશ્વરનું અસ્તીત્વ માનવતામાં છે–    લેખક– શ્રી.. પ્રતાપ પંડ્યા ( વડોદરા )

અત્યાર સુધીનાં મારાં ગુજરાતી લખાણો કરતાં કાંઈક જુદા પ્રકારનું જ લખાણ લખવાની મને ઘણા સમયથી અંતરના ઉંડાણમાં તમન્ના હતી. તેને ન્યાય આપવા અને એક સામાજીક પ્રદુષણનો નાશ કરવા મારે આજે આંતરમનોવેદના, આસ્થા, શ્રદ્ધા અને ઈશ્વર અંગેનો મારો પોતાનો સ્વતંત્ર સ્પષ્ટ અભીપ્રાય પ્રસ્તુત કરવો છે. જોરાવરનગરના ભાઈશ્રી. જમનાદાસ કોટેચાએ તે માટે મને ઈજન અને તક આપ્યાં છે તેને વધાવી લઈ મારી વાત કરું છું. જીવનની સત્ય અનુભવેલી સ્થીતી–પરીસ્થીતીનું મારું આ તારણ છે.

ભગવાન, પરમેશ્વર, ઈશ્વર અંગે માનવસમાજના બે ભાગ આદીકાળથી જ પડેલા છે. એમાં ત્રીજો એક વીભાગ છેલ્લા ૫૦૦ વરસથી ઉમેરાયો છે. તે છે ‘ઈશ્વર છે અને નથી…’ ઈશ્વર નથી; છતાં છે પર પરમ્પરાગત માન્યતાઓને સ્વીકારી જીવનારો ત્રીજો વર્ગ. ‘ધોબીનો કુતરો ન ઘરનો; ન ઘાટનો’ એવી દશામાં તેઓ જીવે છે; છતાં દમ્ભ અન્તરને સુખ લેવા દેતો નથી એટલે આસ્તીક અને નાસ્તીક એ બન્ને પ્રકારના લોકોને અવગણે છે, તીરસ્કારે છે, સતત અસન્તોષની આગમાં બળતા રહે છે.

તો મારે એ બાબત કાંઈક અલગ જ કહેવું છે. મેં ગુજરાતી, હીન્દી, સંસ્કૃત અને અંગ્રેજી ભાષામાં ઘણા ઉત્તમ ગ્રંથો વાંચ્યા છે. વેદોનો તલસ્પર્શી અભ્યાસ કરવાનો નમ્ર પ્રયાસ કર્યો છે. વીશ્વના ૧૨ મોટા સમ્પ્રદાયો કહેવાય છે તેના દરેક પવીત્ર ગ્રંથનો અભ્યાસ – અનુવાદ કરાવીને પણ – કર્યો છે. ક્યાંય ઈશ્વર કોઈને પ્રત્યક્ષ મળ્યો હોય તેવો એક પણ દાખલો નથી, પુરાવો નથી. હા, જીવ ઈશ્વરનો અંશ છે, જીવમાત્ર સમાન ગુણધર્મ ધરાવે છે, તે વૈજ્ઞાનીક સીદ્ધાન્તો દ્વારા જીવશાસ્ત્રીઓએ સાબીત કર્યું છે. માનવ કે અન્ય જીવની ઉત્પત્તી એ શરીરવીજ્ઞાનની એક ક્રીયાનું જ પરીણામ છે. તેમાં ઈશ્વર કાંઈ કરતો જ નથી. છતાં આપણે ઈશ્વરના ફોટા, મુર્તી, છબીઓ, ધુપ–દીપ, માળા, પુજા, મંદીર, આરતી વગેરે ઈશ્વર વીશે માત્ર ને માત્ર કલ્પનાથી લખાયેલી વાર્તાઓ કે ધર્મગ્રંથોની પુરાણી દૃષ્ટાન્ત કથાઓને આધારે જ કર્યા કરીએ છીએ. આપણે આગળની વાત પછી કરીએ. પૃથ્વીની રચના થયા પછી માનવની ઉત્પત્તીનો ઈતીહાસ આજે સૌ જાણે છે. શેવાળથી માંડી આજ સુધીના માનવપ્રગતીના ઈતીહાસમાં ઈશ્વરે કોઈ કામ કર્યું હોય અથવા કોઈપણ માનવને કે જીવને તે રુબરુ મળ્યા હોય તેવું બન્યું નથી, બનવાનું પણ નથી; છતાં જે અન્ધશ્રદ્ધાપુર્ણ માન્યતાઓ જ છે તેને સત્ય માની, આપણે જીવનનો ઘણો કીમતી સમય કર્મકાંડ, દોરા–ધાગા, પુજા–જાપ, મંત્ર–તંત્ર, ભુત–ભુવા, ગ્રહોની પીડા વગેરેમાં વેડફી રહ્યા છીએ. આ બધું ખોટું છે, સત્યથી વેગળું છે. જેને તમે ભગવાન, ઈશ્વર કે પરમેશ્વર માનો છો તે તત્ત્વ નીર્મળ સત્ય છે. આ નીરંજન–નીરાકાર પરમ તત્ત્વ સાથે આજની આપણી ઘોર અન્ધશ્રદ્ધા–ગેરસમજોને કોઈ નાતો નથી અને આપણે કાળા દોરડાને અન્ધારામાં સાપ માની ડરીને, અજ્ઞાનતાથી કાંઈ પણ વીચાર કર્યા વગર, આંખો મીંચી ઈશ્વરને નામે થતાં પાખંડો, ભ્રષ્ટાચારો, વ્યભીચારોને પોષણ આપીએ છીએ એ ભયંકર પાપ છે. આ આપણું સામાજીક પ્રદુષણ છે જે કેન્સર ટી.બી. કે અસાધ્ય રોગ બની માનવજાતને ભયંકર નુકસાન કરી રહ્યું છે.

અનુભવ અને અભ્યાસને આધારે મારી સ્પષ્ટ માન્યતા છે કે જ્યોતીષ, ગ્રહો, દોરા, જાપ અને કર્મકાંડી વીધીવીધાનથી સુખ, સન્તોષ, સમ્પત્તી, સન્તાન મળે છે તે હળાહળ ખોટું છે. માત્ર ભ્રમ ઉભો કરી કહેવાતા ‘પાખંડી લોકોને પેટ ભરવાનો જાહેર ધંધો’ છે જે ખુલ્લેઆમ લુંટ સીવાય બીજું કશું નથી. મારા પીતા અમને વારસામાં જે આપી ગયા છે તેને અણમોલ શીખામણ કહો કે ઈશ્વર વીશેની સત્ય વ્યાખ્યા કહો, તે પ્રમાણે આજે ૭૫ વરસે હું નીડરપણે મારો સત્ય અભીપ્રાય જાહેરમાં આપવા સક્ષમ છું. કારણ બહુ જ સ્પષ્ટ છે, મને ધર્મગ્રંથો, સાહીત્યની ઉત્તમ કૃતીઓ, મહાન ગણાતા સન્તો–મહન્તો, આચાર્યો, પંડીતોની વાણી તેમ જ ૭૫ વરસની લાંબી જીવનયાત્રામાં ઈશ્વરનો સાક્ષાત્કાર, પ્રત્યક્ષ અનુભવ કરેલ હોય એવું કોઈ જ મળ્યું નથી. તેમ જ અગાઉ કોઈને મળ્યા હોય તેવો એક પણ દાખલો જગતભરમાં નથી તે સાબીત કરવાની મારી તૈયારી છે.

હવે વાંચો મારી વાત :

છેલ્લી સાત પેઢીથી અમારા પરીવારનો કર્મકાંડનો તદ્દન બનાવટનો, લોકોને લુંટવાનો, લોકોને જાહેરમાં મુર્ખ બનાવી રોટલો રળવાનો ધંધો રહ્યો. એ કરનાર અમારા વડીલોએ જે મરતાં મરતાં અમને કહ્યું છે તે આપને કહેવા માંગુ છું. તેમણે કહ્યું, ‘‘અમે ઓછું ભણેલા બ્રાહ્મણના દીકરા એટલે બીજી કોઈ મહેનત – મજુરી કરી ન શકવાને કારણે કથા, વાર્તા, જ્યોતીષ, યજ્ઞ, દોરા–ધાગા, સરવણી વગેરે વીધી કરવાના થોડાક ચાલુ મંત્રો પુસ્તકોમાંથી ગોખીને શીખી લીધા. પછી ગાડું ચાલ્યું. નાણાં, માન, વસ્ત્રો અને સારાં મકાન પણ અમે આ કર્મકાંડના ગોરખધંધા વડે પ્રાપ્ત કરી જીવ્યા છીએ.  

‘‘પણ આપણી પુત્રીઓ, પુત્રો, વહુઓ, બાળકો આ અનીતીભરી આવકને કારણે સુખી થયાં નથી. રોગ, ગાંડપણ કુસંસ્કારના ભોગ બન્યાં છે. અમારા વડવાઓ પણ છેલ્લે દુ:ખી થઈને મર્યા છે. કારણ કે માનવજાતને અમે માનવ થઈને છેતરી છે. દગો દીધો છે. માનવમાત્ર ઈશ્વરનો અંશ છે. દરેક જીવમાં ઈશ્વરનું અસ્તીત્વ અનુભવી શકાય છે. જો વેદના – સમ્વેદના કે હૃદયમાં થતી લાગણીનો અનુભવ થાય તો એ જ ઈશ્વર છે એમ માની કરુણા, સ્નેહ, પ્રેમ, હુંફ આપી માનવમાં રહેલા ઈશ્વરને રાજી કરજો. એ સીવાય મફતનું ખાવું, મફતનું લેવું, બ્રાહ્મણ છીએ માટે મફત ભોજન, દાન–દક્ષીણા લેવાનો હક્ક કાયમ માટે ત્યાગીને નાત–જાત છોડીને સમગ્ર માનવ પ્રત્યે સમજણપુર્વક સમાન વાણી અને વહેવાર રાખી વર્તન કરજો એ ઈશ્વરની ખરી પુજા છે.’’

છેલ્લે મરણની છેલ્લી પળે મારા સ્વ. પીતાજીએ મારા માતુશ્રીને હાથમાં પાણી લેવડાવી પ્રતીજ્ઞા કરાવી હતી કે, ‘‘આપણાં સન્તાનોને આ કર્મકાંડનો ધન્ધો નહીં કરાવીશ. ભીક્ષાવૃત્તીનો ત્યાગ કરાવીશ. મફતનું ભોજન, અન્ન, વસ્તુ– સીધુંસામાન–દાનદક્ષીણા કદાપી લેવા દઈશ નહીં. પેટ ન ભરાય તો ફોડી નાખજો.’’

 મારા સ્વ. માતુશ્રી ૨૬ વરસની ઉમ્મરે વીધવા થયાં. અમે ચાર સન્તાનો અને પોતે એમ પાંચનું ભરણપોષણ, ખડ વાઢીને, જીવનભર અજાચક બની જીવવાના ઉત્તમ સંસ્કારો અમને આપ્યા. આજ સુધીમાં મન્ત્ર, તન્ત્ર, જન્માક્ષર, સમય–વાર, ચોઘડીયાં કે ગ્રહો કોઈ ક્યાંય અમને નડ્યાં નથી. દરેક સન્તાન ૧૮ વર્ષની ઉમ્મરે કામે લાગી જાય. અને આપ સૌને નવાઈ લાગશે કે ૮૧ વરસની ઉમ્મરે મારાં પુજ્ય માતુશ્રી સ્વર્ગવાસી થયાં ત્યારે શીક્ષણ, સંસ્કાર, સમ્પત્તી અને સાચી સમજણ સાથે અમને જીવતા જોઈને પરમ સન્તોષ સાથે આશીર્વાદ આપીને ગયાં. તેઓએ એ જ કહ્યું કે, ‘આપણી અજાચકવ્રતની વારસાગત મુડી સાચવજો. માનવમન્દીરમાં રહેલ ઈશ્વરને વન્દન કરી નમ્રતા, સરળતા અને સહજ જીવન જીવજો…’

આ સત્ય હકીકત મેં એટલા માટે રજુ કરી છે કે સમાજમાં અત્યારે વ્યાપી રહેલી અન્ધશ્રદ્ધા, ભુત, ભારાડી, ધર્મને નામે ચાલતાં આશ્રમો, મંદીરો કે જેનો માત્ર નાણાં કમાવા સીવાય કોઈ હેતુ નથી તેમાં પડવું નહીં. કદાચ તેને પડકાર કરવા કે તે ખોટું છે તેમ કહેવાની હીમ્મત, છાતી, તાકાત ન હોય તો ભલે; પણ તેનાથી દુર તો રહેવાય ને ? મારે પણ આસ્તીક, નાસ્તીક કે વચ્ચેના કોઈ માનવસમાજની પ્રવૃત્તીઓ–ધન્ધા, સાચા, ખોટામાં પડવું નથી; પણ આ બધાથી દુર રહીને ખુબ સારી રીતે જીવાય છે તેવો મારો પોતાનો જાતઅનુભવ છે. હું શીક્ષણનો માણસ છું. માણસ બનીને જ માનવ તૈયાર કરવાનનું કામ મેં અને મારાં પત્નીએ ૩૫ વરસ કર્યું છે. ગામડાંમાં, શહેરમાં, ગલી, પોળમાં કે દુનીયાના અન્ય દેશોમાં ક્યાંય અમે માનવતા ચુકતાં નથી. અન્ધશ્રદ્ધા કે દમ્ભી દેવદર્શન કરી દાન–દક્ષીણા લેતા તો નથી જ; પણ ક્યારેય એક પણ પૈસો મન્દીરમાં, સન્તને કે તેના આશ્રમને આપતા નથી. મન્દીર, હવેલી કે અન્ય ધર્મસ્થળોની આજુબાજુ જે ગરીબ, ભુખ્યાં લોકો ટળવળતા હોય તેની તપાસ કરી, તેમને ઘરે બોલાવીએ છીએ. તેમનાં ઝુંપડાંઓમાં જઈને કપડાં, અનાજ, રુપીયા, પુસ્તકો, બાળકોને ભણવાની ફી આપીએ છીએ. અમારાં પેન્શનની રકમ દર મહીને ૨૦ થી ૨૫ હજાર આવે છે. કોઈ પણ જાતની પ્રસીદ્ધી કર્યા વીના છેલ્લાં ૧૦ વરસથી વડોદરા શહેરમાં રહીને આવી મદદ આપ્યા જ કરીએ છીએ. અમે બન્ને પ્રાથમીક શાળાના નીવૃત્ત શીક્ષક–દમ્પતી છીએ. ઈશ્વરનું અસ્તીત્વ અમે માનવમાં જોયું છે. અને માનવસેવા એ જ ઈશ્વરસેવા છે તેમ દૃઢપણે માનીએ છીએ. બાકી બધો દમ્ભ છે, ધતીંગ છે, ખોટું છે, છેતરવાના ગોરખધંધા છે. લોકોની લાચારી, ગરીબી, નીરક્ષરતા, બેકારીનો લાભ લેતી આવી વ્યક્તીઓ, સંસ્થાઓ કે આશ્રમોને ખુલ્લાં પાડી સત્ય સમજાય તેવું સામાજીક પરીવર્તન કોઈએ તો કરવું જ પડશે.

છેલ્લે એટલું કહું કે કાદવના ખાડાને તમે પુરી શકો તેમ ન હો; તો પણ તેનાથી દુર તો રહી શકાય છે ને ?

શીક્ષીત વ્યક્તી આટલું સમજી પોતાના પુરતો નીર્ણય કરી જીવે તો પણ ઘણું બધું કામ થાય…’

લેખક સમ્પર્ક: ડૉ. પ્રતાપ પંડ્યા, ‘ઘર’ – એ-1/1 સામ્રાજ્ય –2, મુંજ મહુડા, વડોદરા – 390 020 ફોન :0265- 231 2793 મોબાઈલ : 98253 23617 ઈ–મેઈલ : pratapbhai@gmail.com 

__._,_.___

એકલતાનીપીડા

હમણાં ગણેશોત્સવ પ્રસંગે, યોજાયેલા એક સંગીત–ઉત્સવ દરમ્યાન મારે, હ્યુસ્ટનમાં નવા જ આવેલા એક બહેનનો પરિચય થયો. તેઓ શાસ્ત્રિય સંગીતનું જ્ઞાન ધરાવે છે. સારુ ગાઇ શકે છે. એક્ટીંગનો પણ  અનુભવ છે. દેહલાલિત્ય પણ સરસ છે અને ગરબામાં ફરતી વખતે પણ કોઇનું પણ ધ્યાન આકર્ષી શકે એટલા આકર્ષક છે. જોબ કરે છે. સીંગલ ડાયવોર્સી છે. ડ્રાઇવીંગ પણ કરે છે અને સ્વતંત્ર રીતે  ભાડાના એપાર્ટમેન્ટમાં એકલા રહે છે.

મેં તેમને ગુજરાતી સમાજના ગરબા અને સમાજના સભ્ય થઈ જવાની અગત્યતા સમજાવતો એક ઇ–મેઇલ મોકલ્યો.. એ બહેનનો જે જવાબ આવ્યો એ, એક બુદ્ધીશાળી વ્યક્તિની એકલતાની પીડા સમજાવવા પુરતો હતો.

‘નવીનભાઇ, આપે મોકલાવેલી માહિતી માટે આભાર. મારે ય, ગુજરાતી સમાજના સભ્ય તો થઈ જ જવું છે પણ મારે, મારી મિત્ર બની શકે તેવી કોઇ કંપની નથી. તમે સમજી શકો છો કે હું એકલી રહું છું, ડાયવોર્સી છું એટલે પુરુષમિત્રો તો અમુક રીતે જ જોવાના. સ્ત્રીઓ પણ કંઇક ઇર્ષ્યાના ભાવે ખોટી ખોટી વાતો કરતી હોય, સમાજમાં કોઇ સાથે અમસ્તી વાતની ઓળખાણ થાય તો યે આપણો સમાજ તો અફવાઓ ફેલાવ્યા વગર ન રહે. સ્ત્રી–મિત્રો છે ,પણ કોઇ મારી બૌધ્ધિક કક્ષાની નથી. એમને કુથલીઓમાં જ રસ પડે છે. ક્યાં તો, એ બધી કથા–વાર્તાઓ અને ગુરુઓ–ઘેલી હોય છે. આપણી સાથે ફિલ્મમાં આવી શકે, ચર્ચા કરી શકે, સાહિત્ય–સંગીતની વાતોમાં ભાગ લઈ શકે એવું કોઇ નથી….વગેરે..વગેરે…’

મને એ બહેનની વાત સાંભળીને વિચાર આવ્યો કે, માનવીના ઘણાં સંબંધો હોવાં છતાં એ એકલો જ હોય છે. જે સ્ત્રી કે પુરુષ સંવેદનશીલ હોય, ભાવુક હોય એ હંમેશાં તત્વતઃ એકલા જ હોય છે. આપણી આજુબાજુ ચારેકોર મિત્રો, ક્લબો, ઇન્ટરનેટથી મલ્ટીપલ પ્રેમસંબંધો હોવાં છતાં આપણે એકલા જ નથી ? વિખ્યાત અસ્તિત્વવાદી ફ્રેંચ લેખકે ક્યાંક કહ્યું છે કે માણસ આંતરિક રીતે એકલો જ છે.

મારી સાથે મારી પત્ની છે. અમારું પચાસ વર્ષનું દામ્પ્ત્યજીવન છે. અમારા રસ અને અભિરુચી ભિન્ન છે એટલે અમે પણ તાત્વિક રીતે એકલા જ છીએ. પરંતુ એ એના ડીશનેટવર્કની ઝી ટીવીની સિરિયલો કે શ્રીનાથજીબાવાના ભક્તિભાવમાં એની એકલતાને ઓગાળી નાંખે છે અને હું ફિલ્મો, નાટકો અને પુસ્તકો કે ગુજરાતી ભાષામાં ઇન્ટરનેટ પર લખ લખ કરીને મારી એકલતાને પ્રવૃત્તિમય બનાવી દઉં છું.

એકલતા એ કોઇ નવી વાત નથી. તમે તમારા વિચારોમાં નિરાળા હો, જગતથી જુદું વિચારતા હો ત્યારે તમારું નિરાળાપણું તમારી પીડા બની જાય છે. માણસે આંસુઓનો સહારો લઈને પણ જીવવું પડે છે. આંસુઓ પી પીને પણ તરસ્યા રહીને જીવનને ઉંચું લાવવું પડે છે. પ્રેમ, મૈત્રી અને નામ વગરના સંબંધ થકી એકલતાને દૂર કરી શકાય છે. પ્રેમની સુંવાળપ કે ભીનાશ માનવીની એકલતાને દૂર કરી શકે છે.

આજે આખી દુનિયામાં એકલા રહેનારાઓની સંખ્યા વધી રહી છે. સંયુકત કુટુંબો તૂટતા જાય છે…છૂટાછેડાનું પ્રમાણ વધતું જાય છે..અમેરિકામાં તો મોટાભાગની સિનિયર સિટીઝન  ગોરી ડોશીઓ એકલી જ હોય છે.

સ્ત્રી–પુરુષનો સંબંધ ‘બાયોલોજીકલ નીડ’ હોઇ શકે અને ‘પ્રેમ’ પણ. આ કહેવાતો પ્રેમ એ વિજાતીય આકર્ષણ પણ હોઇ શકે. કોઇપણ આકર્ષણ કાયમ સ્થિર નથી રહી શકતું.

કોઇના વિચાર તમને ગમતા હોય, કોઇનું શારીરિક સૌંદર્ય તમને ખેંચતું હોય, કોઇનો અવાજ તમને ગમતો હોય, કોઇની વાત કહેવાની સ્ટાઇલ તમને આકર્ષતી હોય, કોઇના પ્રત્યે તમને અહોભાવ થતો હોય તો પણ આપણે એ લાગણીને પ્રેમનું રુપાળુ લેબલ લગાવી જ દઈએ છીએ.

મારા એક સિનિયર સિટીઝન મિત્ર છે. મારાથી દસેક વર્ષે નાના છે, વિધુર છે. બાળકો મોટા થઇ ગયેલા છે અને જૂદા રહે છે. મિત્ર પણ પોતાના ઘરમાં એકલા જ રહે છે. એમણે પોતાની એકલતા દૂર કરવા એક સ્ત્રી–મિત્ર સાથે મૈત્રીનો સંબંધ વિકસાવ્યો છે. એ બહેન પણ વિધવા છે. બાળકોથી જૂદા, એકલા રહે છે, ટીફીનસેવા આપીને આજીવિકા રળે છે. બન્નેના જીવનમાં ‘મેનોપોઝ’ છે. તમને થશે કે પુરુષના જીવનમાં મેનોપોઝ ક્યારથી શરુ થયો ? પણ એ એક જૂદુ ચેપ્ટર લખવું પડે. ટૂંકમાં, શારીરિક સંબંધનો અહીં અભાવ છે એટલું જ કહીશ. બન્ને મળે છે, ફિલ્મ જોવા સાથે જાય છે, મેક્સીકન રેસ્ટોરન્ટમાં જમવા જાય છે, સુખદુખની વાતો કરે છે, પુસ્તકોની આપલે કરે છે અને સહજીવન જીવન જીવે છે.

      એકલતાની પીડા વેઠવા કરતાં, માણસ આવા સંબંધો –નામ વગરના સંબંધો વિકસાવે તો મને તો એમાં કશું ખોટું લાગતું નથી. અમેરિકાનું આ એક સુખ છે. અહીં કોઇને કશી પડી નથી હોતી. બાકી, ઇન્ડીયામાં તો પાડોશીઓ બાંયો ચઢાવીને,’યે શરીફોંકા મહોલ્લા હૈ, યહાં ઐસા નહીં ચલેગા’ કરીને મારામારી કરવા આવી જાય. ઝી ઈવી ની એકતા કપૂરની સિરીયલોમાં આવા દ્રશ્યો સાહજીક છે. ‘ક્રાઇમ પેટ્રોલ’ કે ‘સાવધાન ઇન્ડીયા’ જેવા શોમાં પણ આવા દ્રશ્યો ઘણીવાર જોવા મળે છે.

કવિતા

માણસને કવિતા વગર ચાલે ખરું ? કવિતા વગર ચાલી જાય ખરું, પણ જેમ જેમ માણસાઈ સમૃદ્ધ બને તેમ તેમ કવિતાની તરસ વધે. જેમ જેમ કમ્પ્યુટરની બોલબાલા વધતી જશે તેમ તેમ કવિતાની તરસ તીવ્ર બનશે. યંત્ર કદી નથી કંટાળતું એ વાત સાચી, પરંતુ યંત્ર સાથે સતત કામ પાડનારો આદમી જરૂર કંટાળી જાય છે. કવિતા વગર ચાલી જાય તોય ચલાવી લેવા જેવું નથી. જીવતા હોવાની કેટલીક સાબિતીઓ જાળવી રાખવા જેવી છે. કવિતા પ્રત્યેનું આકર્ષણ જીવતા હોવાની પ્રબળ સાબિતી છે.

કવિતા માત્ર કાગળ પર છપાતી પંક્તિઓમાં જ નિવાસ કરનારી આત્મસુંદરી નથી. એ તો જીવનયોગિની છે. ક્યારેક મૌનના અજવાળામાં અને એકાંતના મહાલયમાં એનો પગરવ સંભળાય છે. પગરવ સાંભળવા માટે કાન અને હ્રદય સરવાં કરવાં પડે છે.

ડૉ. ગુણવંત શાહના ‘વૃક્ષમંદિરની છાયા’ પુસ્તકમાંથી સાભાર

‘મા’ અંગેનું વિનોદ પટેલનું કાવ્ય

ઓ મા સદેહે અહીં નથી એ કેમે કરી મનાય ના
સ્મરણો તારાં અગણિત બધાં જે કદી ભૂલાય ના
મા કોઈની મરશો નહી એવું જગે કહેવાય છે
જીવનસ્ત્રોત માના વિયોગની ખોટ સદા વર્તાય છે
માનવીના હોઠ ઉપર જો કોઈ સુંદર શબ્દ હોય તે મા
વરસાદ કરતાં ય પ્રેમે ભીંજવતો સાદ હોય એ મા
સ્મિત કરતી તસ્વીર ભીંતે પૂજ્યભાવે નીરખી રહ્યો
ભૂલી સૌ વિયોગ દુખ તવ મુક આશિષ માણી રહ્યો
ભજન,કીર્તન,ભક્તિ,વાંચન અને વળી તવ રસોઈકળા
ગજબ પરિશ્રમી હતી તારી હરરોજની એ દિનચર્યા
કર્તવ્ય પંથે અટલ રહી સૌની ચિંતા માથે લઇ
અપૂર્વ ધીરજ બેશબ્દ રહી વેદનાઓ સહેતી રહી
પડકારો ભર્યા કાંટાળા રાહે માંડી ચરણો ધૈર્યથી
ગુલાબો સૌ ખીલવી ગયાં અવ જીવન પંથમાં પ્રેમથી
ચંદન સમું જીવન તમારું ઘસાયું કાળ પથ્થરે
કરી લેપ એનો હૃદયમાં સુગંધ માણી રહ્યાં અમે
પ્રેમ,નમ્રતા, કરુણા અને તવ પ્રભુમય જીવનને વંદી રહ્યો
દીધેલ સૌ સંસ્કાર બળે આજ ખુમારી ભેર જીવી રહ્યો
શબ્દો ખરે જ ઓછા પડે ગણવા ઉપકારો મા-બાપના
કિન્તુ અલ્પ શબ્દો થકી માતૃદિને મા કરું હૃદયથી વંદના .

કાવ્ય રચના —- વિનોદ આર. પટેલ

V

એક્ષપાયર્ડ થઇ ગયેલ ગ્રીન કાર્ડ રીન્યૂ કરવા માટેનો પ્રોસીજર 

સીનીયર સીટીઝન્સ એસોસિયેશનની મીટીંગમાં એક ૭૦ વર્ષના માજીએ એક કેઇસ હિસ્ટરી કહી. અને ગાઇડન્સ માંગ્યું.

‘મને ૨૦૦૫માં ગ્રીનકાર્ડ મળ્યું જેની એક્ષ્પાયરી ડેઈટ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨ સુધીની હતી. હું ઇન્ડીયા ગઈ અને ચાર વર્ષ સુધી પા્છી અમેરિકા ન આવી. લોકોએ કહ્યુ કે એક વર્ષમાં પાછા ન આવ્યા એટલે ગ્રીનકાર્ડ લેપ્સ થઇ જાય એટલે હું વીઝીટર વીસા લઈને અમેરિકા આવી. છ માસમાં પાછી ઇન્ડીયા જતી રહી. ૨૦૧૨માં વીઝીટર વીસા પર જ અમેરિકા આવી.પણ મારા ગ્રીનકાર્ડ પર એક્ષપાયરી ડેઇટ તો સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨ હતી. એટલે મારે રીન્યૂ કરાવવું છે. તો રીન્યૂ થઈ શકે ? એ માટે  શું કરવું પડે ?

એક જાણીતા ખ્યાતનામ ઇમીગ્રેશન એટર્નીએ ૩૦ મીનીટના ફ્રી કન્સલ્ટેશનમાં સલાહ આપી કે “ તમે ગ્રીનકાર્ડની એક્ષપાયરી  ડેઇટ પહેલા પાછા અમેરિકા આવી ગયા છો એટલે સહેલાઇથી એક્ષપાયર્ડ થયેલું તમારું ગ્રીનકાર્ડ રીન્યૂ થઈ શકે. માત્ર ઇમીગ્રેશન

ઓફિસમાં I-90 form ભરવું પડે અને ૪૫૦ ડોલરની ફી ભરવી પડે. વકીલ મારફતે કાર્યવાહી કરવી હોય તો એની ફી જૂદી લાગે.”

___________________________________________________________________

ઇમીગ્રેશન ઓફિસનું સરનામુ નીચે પ્રમાણે છે-

૧૨૬, નોર્થપોઇન્ટ ડ્રાઈવ, હ્યુસ્ટન, ટેક્ષાસ ૭૭૦૬૦.

I-45 North   Exit 60B  First Right on Northpoint Drive . 

છતાં સાવચેતી ખાતર ઇન્ટરનેટ પર વ્યવસ્થિત રીતે મેપક્વેસ્ટ દ્રાઇવિંગ ડાયરેક્શન કાઢીને જવું. સાથે તમારું ગ્રીનકાર્ડ, સોશિયલ સીક્યોરીટી કાર્ડ, ગ્રીનકાર્ડની બે ઝેરોક્ષ કોપીઓ, વેલીડ પાસપોર્ટ, જરુરી વીગતો રાખવી. શક્ય હોય તો ઇન્ટરનેટ પરથી ગ્રીનકાર્ડ રીન્યુઅલ અંગેની સૂચનાઓ, ફોર્મ આઇ-૯૦  ડાઉનલોડ કરી લઈને ઘેરથી જ જરુરી વિગતો ભરીને, બે પાસપોર્ટ ફોટાઓ અને હજારેક ડોલર સાથે રાખીને જવું.

આ બધી પળોજણ ઘેરથી પણ ઇન્ટરનેટ પર USCIS Office પર જઈને, સુચનાઓ અને ફોર્મ આઇ-૯૦ લાઉનલોડ કરીને, જે સરનામે ફોર્મ મોકલવાનું કહ્યું હોય ત્યાં ફોર્મ અને ફી મોકલી દેવાથી, ઘેરબેઠા પણ  ગ્રીનકાર્ડ,   રીન્યૂ થઇને આવી જાય.

મેં અંગત રીતે એ માજીની વ્યક્તિગત કેઇસ-હિસ્ટરી જાણીને, તેમને સલાહ આપી કે-

(૧)  જો ઇન્ડીયામાં તમારે નામે મોટો બંગલો હોય, તમારો દીકરો સારુ કમાતો હોય, અને વહુ,પૌત્રો,પૌત્રીઓ સાથેનો બહોળો સંસાર હોય તો અહીં અમેરિકામા રહીને, કોઇના ઘેર બેબી-સીટીંગ અને રસોઈ-પાણી જેવા કામ કરવા આ ૭૦ વર્ષની ઉંમરે દીકરા-વહુ, બહેનો, બનેવીઓની ના-મરજી હોવાં છતાં, માથે પડીને , દીકરાવહુ વચ્ચે ઝગડા કરાવવા માટે શા માટે રહેવું ? છતાં , એ તમારી વ્યક્તિગત અંગત વાત છે.

(૨) તમારે માટે ઘણા ‘ડ્રોબેક્સ‘ છે. તમને અંગ્રેજી આવડતું નથી. કાર ચલાવી શકતા નથી. લોકોની રાઇડ્સ પર આધાર રાખવો પડે છે.તમે આ દેશમાં રહો એ તમારા દીકરાને ,વહુને, બહેનોને, બનેવીઓને ગમતું નથી અને કોઇ આ અંગે સહકાર આપવા તૈયાર નથી. તમારી ટપાલ અને ટેલીફોન મેસેજીસ પણ ગેરવલ્લે જવાની પુરી સંભાવના છે. ઇમીગ્રેશન ઓફીસ, વકીલની ઓફીસના ચક્કરો કાપવા માટે ઘરના કોઇ સભ્યો તૈયાર ન હોય તો બહારના કોઇ ૨૦-૨૫  માઇલ ડ્રાઇવ કરીને ગાંઠનું પેટ્રોલ બાળીને, પોતાનો કિંમતી સમય કાઢીને, ધક્કા ખાવા કોણ તૈયાર થાય ? તમારી પાસે પોતાનો મોબાઇલ ફોન સુધ્ધાં નથી. તમારો કોન્ટેક્ટ, તમારા દીકરા-વહુથી ખાનગી કોઇ શા માટે કરે ?

–   સોરી, બહેન !  તમે સલાહ માંગી અને અમે યોગ્ય વ્યક્તિની ફ્રી સલાહ તમને અપાવી. અમે ય, ૭૦ વટાવી ગયેલા છીએ અને અમારે ય અમારા લીમીટેશન્સ છે. હવે શું કરવું, કેવી રીતે કરવું એ તમારો પ્રશ્ન છે.  We can’t help it.

આપને શું લાગે છે ?  મેં સાચો જવાબ આપ્યો ને ?    આપના પ્રતિભાવો આવકાર્ય છે.

‘એકાંતે આવી સાજન તારી યાદ’

ગુજરાતી સાહિત્ય સરિતા ઓફ હ્યુસ્ટનની ૧૨૦મી બેઠક,તારીખ ૨૪ માર્ચ ૨૦૧૨ને શનિવારની બપોરે, ભોજન રેસ્ટોરંટના હોલમાં મળી હતી. લગભગ સાઈઠ જેટલા સર્જકો અને સાહિત્યરસિકોની હાજરીમાં આ વિશિષ્ટ અને ઐતિહાસિક બેઠકમાં રજૂ કરાયેલી ક્રુતિઓનો વિષય હતો-‘એકાંતે આવી સાજન તારી યાદ‘. ભાગ લેનારા કવિઓ, ગઝલકારો મોટેભાગે પંચાવન થી પંચોતેરની વચ્ચેની વયના હતા એટલે સ્વાભાવિક રીતે જ આ વિષય પર,વીતી ગયેલા દિવસોની યાદો કે વિખૂટા પડી ગયેલા જીવનસાથી સાથેના સંભારણાને લગતી રચનાઓ જ રજૂ થાય.

કાર્યક્રમના કો-ઓર્ડીનેટર શ્રી. સતિષભાઇ પરીખે સમગ્ર કાર્યક્રમની રુપરેખા આપતાં કહ્યું કે  આજનો આ કાર્યક્રમ બે ભાગમાં વહેંચાયેલો છે.પ્રથમ ભાગમાં,સર્જકો પોતાની ક્રુતિઓ રજૂ કરશે. અલ્પાહાર બાદ ત્રણ સર્જકો વિવિધ વિષયો પર પોતાનું મંતવ્ય રજૂ કરશે.હ્યુસ્ટનના જાણીતા કવયિત્રી દેવિકાબેન ધ્રુવ ગઝલ વિષે, હાસ્યલેખક શ્રી. ચીમનભાઇ પટેલ (‘ચમન‘) હાસ્યલેખોના સર્જન વિષે તથા જાણીતા નવલકથાકાર શ્રી. નવીન વિભાકર ટેલીફોનિક વાર્તાલાપ દ્વારા નવલકથાના સર્જન વિષે  આપણને માહિતી આપશે.

વિલાસબેન પીપલીયા નામના એક સિનીયર સિટીઝન સાહિત્યરસિક બેને ,જૈન પ્રાર્થનાથી શરુઆત કરીને , આજના માસ્ટર ઓફ સેરિમની અને સાહિત્ય સરિતાના એક મોવડી  વિજયભાઇ શાહને માઈક  સોંપી દીધું હતું.

વિજયભાઇ શાહ એક ઉત્સાહી, સૌમ્ય અને મીતભાષી લેખક છે. ‘સરિતા‘ના સર્જનથી લઈને તેમણે હ્યુસ્ટનમાં ઘણા લેખકોના હાથમાં કલમ પકડાવી દીધી છે. વિજયભાઇ સાચા અર્થમાં સાહિત્યસરિતાના “ચાલકબળ” સમા છે. દરેક રજૂ થતી ક્રુતિ બાદ કોઇ કોમેન્ટ કે શાયરી કે ગઝલ મુકવાને બદલે તેમણે સાહિત્ય સરિતાના અગિયાર વર્ષોના યાદગાર પ્રસંગોની યાદોને રસપુર્વક રજૂ કરી હતી.

શ્રી.વિજયભાઇએ ભરત દેસાઇની એક ગઝલ રજૂ કરી-

એકાંતે આવી તારી યાદ સજન

જાણે લાગે છે ઝંઝાવાત સજન

તારી જીદે મૌસમ બદલાઇ ગઈ

પે‘લા જેવો ક્યાં છે વરસાદ સજન

જા તારા સઘળા ગુન્હા માફ કર્યા

ને કરવી પણ કોને ફરિયાદ સજન

ડોક્ટર ઇન્દુબેન શાહે  ‘સાજન મારો એક બસ વ્હાલ વરસાવે, યાદ બસ સાજન તારી એકાંતે આવે‘ જેવા શબ્દો ધરાવતી ગઝલ રજૂ કરી હતી. મુળ હ્યુસ્ટનના, પણ હાલમાં ઓસ્ટીન વસેલા સરયુબેન પરીખે ટેલીફોન પર પોતાની રચના સંભળાવી હતી. હેમાબેન પટેલે સુંવાળા દિવસોની સુખદ પળોને અને ઘાયલ દિલની, વિરહની પળોને ઉજાગર કરતી એક રચના સંભળાવી હતી.શૈલાબેન મુન્શા નામના એક કવયિત્રીએ પણ વિરહની પળોમાં વિખૂટો પડી ગયેલો સાજન કેટલો યાદ આવે છે તેનું વર્ણન કરતું એક કાવ્ય રજૂ કર્યું હતું. દેવિકાબેન ધ્રુવે પણ પોતાની એક છંદોબધ્ધ ગઝલ સંભળાવી હતી .‘મનુજ હ્યુસ્તોનવી‘ના નામે ગઝલો લખતા કવિશ્રી. મનોજ મહેતાએ પણ ‘શમણું હતું જે ખુલ્લી આંખે‘ શિર્ષક ધરાવતી રચના સંભળાવી હતી.ચિમનભાઇ પટેલે આદિલ મન્સુરિની ખ્યાતનામ રચના ‘ફરી મળે ના મળે ‘નો રદીફ લઈને સર્જેલી હાસ્યપ્રધાન ગઝલ સંભળાવી, શ્રોતાઓને હાસ્યમાં તરબોળ કરી મુક્યા હતા.

ખઈ લો પકવાન પેટ ભરીને, ફરી મળે ન મળે

લખી લો તમે ગઝલ,  શબ્દો ફરી મળે ન મળે !

કરી રાખ્યું છે ધન ભેગું આજ સુધી ઘણું,

દઈ દે દાનમાં લેનાર વળી મળે ન મળે !

ફતેહ અલી ચતુરે પોતાની લાક્ષણિક શૈલીમાં,  સામેવાળાના મનની વાત જાણી શકાય તેવા યંત્રની વાત કહેતી   એક હાસ્યસભર હિન્દી કવિતા રજૂ કરીને શ્રોતાઓને ખૂબ હસાવ્યા હતા. અન્ય કવિઓમાં ભજનિક  કવિ શ્રી.પ્રદીપ બ્રહ્મભટ્ટ, ધીરુભાઇ શાહ,અશોક પટેલ, ભગવાનદાસ પટેલ, ચિત્રકાર શ્રી.વિનોદ આર.પટેલ, કાર્યક્રમના સ્પોન્સરર શ્રી. મનસુખ વાઘેલા, નુરુદ્દીન દરેડીયા, પ્રશાંત મુન્શા, વગેરે એ પણ પોતાની રચનાઓ રજૂ કરી હતી. શ્રી. હેમંત ગજરાવાલા નામના એક સાહિત્યપ્રેમીએ એક અંગ્રેજી કાવ્ય રજૂ કરીને તેનો ભાવાનુવાદ સંભળાવ્યો હતો.

એક કવિની રચના બાદ, વચ્ચે વચ્ચે માસ્ટર ઓફ સેરિમની શ્રી. વિજય શાહે પોતાની શાંત અને સૌમ્ય ભાષામાં, સાહિત્ય સરિતાના આ અગિયાર વર્ષોના યાદગાર પ્રસંગો વાગોળતાં, હ્યુસ્ટન મુલાકાત ટાણે કવિશ્રી.વિનોદ જોશી સાથેના સંસ્મરણો,સહિયારા સર્જનના સંસ્મરણો,દશાબ્દી વખતના નાટકોની યાદો,  પાદપુર્તી દ્વારા સર્જાયેલ કવિતાઓ  વગેરે ઘણું બધું  યાદ કર્યું હતું અને એ અગિયાર વર્ષો શ્રોતાઓની આંખ સમક્ષ તાદ્રુશ કરી દીધાં હતાં.

આમ કાર્યક્રમના પ્રથમ ભાગમાં ‘એકાંતે આવી સજન તારી યાદ‘માં પુનમની રાત..ચાંદની રાત..ઘનઘોર રાત..શ્રાવણી રાત..સાજન..પિયુ..વિરહ..ને મિલન…  ને એવું બધું આવી ગયું. .મોટાભાગના સર્જકો પંચાવન વટાવી ગયેલા છે એટલે કાં તો જૂવાનીના દિવસોને યાદ કરીને ઉર્મિઓને કાગળ પર ઉતારે છે અથવા પ્રક્રુતિપ્રેમ ,નિસર્ગ સાથેની પ્રીતિ, પાણી, વ્રુક્ષ ગગન, સુરજ, તારાઓ, ચાંદો એમને આકર્ષતા હોય એવું દેખાઇ આવતું હતું.અંગત લાગણીઓનું  કાવ્યમય આલેખન ભીતરમાં ભંડારાયેલ સ્મ્રુતિઓની અભિવ્યક્તિ રજૂ કરાયેલી ક્રુતિઓમાં દેખાઇ આવતી હતી.આજે રજૂ થયેલી રચનાઓમા તેમના અનુભવો અને તેમનું આંતરવિશ્વ વિવિધ સ્વરુપે વ્યક્ત થતું જોવા મળ્યું હતું.કેટલીક ક્રુતિઓમાં પોતાના સજન પ્રત્યેની અતૂટ અને અમીટ ચાહનાની અભિવ્યક્તિ વ્યક્ત થતા હતા.

સમોસા,  દાળવડા, ચાહ, ચવાણુંના નાસ્તા બાદ કાર્યક્રમનો  બીજો દૌર શરુ થયો.

સાહિત્ય સરિતાના ભિષ્મપિતા ગણાતા શ્રી. દીપક ભટ્ટે સાહિત્યસર્જનનું સ્તર કેવી રીતે ઊંચુ લાવી શકાય એ બાબત પર કેટલોક વિચારવિમર્શ  કરતાં ‘ગ્રામ્યમાતા‘, ‘કરણઘેલો‘ને ય યાદ કરી લીધા અને દરેક બેઠકમાં રજૂ થયેલ ક્રુતિની નિષ્પક્ષ સમીક્ષા કરવાની સુચના રજૂ કરી.  ચિમન પટેલ

નામના આ હાસ્યલેખક કે જેમની કલમ ધારદાર નિરીક્ષણો કરીને દ્વેષવિહીન રજૂઆત કરે છે તથા તેમના લખાણોમાં એક તાઝગી અને ઉન્મેષ હોય છે તેમણે પોતાના હાસ્યલેખો કઈ રીતે સર્જાયા તેની નિખાલસ વાતો કરી.

વચ્ચે પ્રશાંત મુન્શાએ સાહિત્ય સરિતાના નવા બોર્ડ અને નવા કો-ઓર્ડીનેટર્સની નિમણુંકની જાહેરાત કરતાં જણાવ્યું કે નવા બોર્ડની રચનામાં અગિયારને બદલે હવે માત્ર પાંચ જ બોર્ડ મેમ્બર રહેશે જેમના નામ નીચે મુજબ છે-

(૧) વિશ્વદીપ બારડ- પ્રેસિડેન્ટ

(૨) પ્રશાંત મુન્શા-  સેક્રેટરી

(૩) ડોક્ટર રમેશ શાહ

(૪) સતીષ પરીખ

(૫) વિનોદ આર. પટેલ

કો-ઓર્ડીનેટર્સ તરીકે શ્રી. નરેન્દ્રભાઇ વૈદ્ય અને શ્રી.પ્રદીપ બ્રહ્મભટ્ટ  કામગીરી બજાવશે.

શ્રી. દીપક ભટ્ટ માનનીય સલાહકાર તરીકેની ભૂમિકા ભજવશે પણ તેમને સંસ્થાકિય નિર્ણયો બાબતમાં મત આપવાનો અધિકાર રહેશે નહીં.

સંવેદનાઓને શબ્દોમાં ઢાળનાર કવયિત્રી દેવિકાબેન ધુવની રચનાઓમાં પ્રણય અને અધ્યાત્મ સમાનાંતર સ્વરુપે વહેતા જણાય છે.તેમના પ્રથમ કાવ્યસંગ્રહનમાં સુમન અજમેરી જેવા સમીક્ષકને છંદશુધ્ધીનો અભાવ લાગ્યો  અને છંદદોષો પ્રત્યે અંગૂલીનિર્દેશ કર્યો એટલે તેમણે રઈસ મનીયાર ના છંદોવિધાન, જેવા પુસ્તકોના અભ્યાસ દ્વારા અને રસિક મેઘાણી જેવા ગઝલકાર પાસે પ્રત્યક્ષ માર્ગદર્શન લઇ  બધું જ છંદમાં લખવા માંડ્યું  અને ગઝલ સાહિત્યને ગરિમા બક્ષતી રચનાઓ આપી. માનવીય મુલ્યો અને ભાવનાઓના પુરસ્કર્તા એવા આ કવયિત્રીનો પ્રક્રુતિપ્રેમ અને નિસર્ગ સાથેની પ્રીતિ એમની રચનાઓમાં છલકાતી જોવા મળે છે એવા હ્યુસ્ટનના ગૌરવ સમા આ કવયિત્રીએ સાહિત્યના સ્તરને ઉંચુ લાવવા વિષે બોલતાં જણાવ્યું કે ‘સાહિત્યની આ સંસ્થા એ સરસ્વતીનું મંદીર છે અને શબ્દો એ આપણી પૂજા છે. કોઇપણ પરિસ્થિતિમાં આપણે અઘટીત શબ્દો વાપરીશું નહીં અને સાચા શબ્દસાધકોની સાધનામાં ભંગ પડે નહીં તેની તકેદારી રાખીશું.અને એ રીતે સાહિત્યનું સ્તર ઉંચુ રાખીશું.મને લાગે છે કે આટલી અપેક્ષા વધારે પડતી નથી.સાહિત્ય સરિતાના કલાને ક્ષેત્રે ફળદ્રુપ એવા મંચ પર રહી હંમેશાં નવું નવું શીખવાની અને પ્રયોજવાની ધગશ રાખીશું.

બ્લોગની સુવિધાનો લાભ લઈને અહેવાલ પણ સીડી પ્લેયર પર રેકોર્ડ કરી, સાઇટ પર અપલોડ કરી શકાય.

ગઝલ અંગે બોલતાં આ વિદુષી કવયિત્રીએ જણાવ્યું કે છેલ્લા અઢી વર્ષમાં જૂદા જૂદા માધ્યમો દ્વારા પોતે જે કાંઇ શીખ્યા છે તે પરથી કહી શકાય કે ગઝલનું એક તો બાહ્ય સ્વરુપ છે જે રદીફ, કાફીયા અને છંદમાં ગૂંથાયેલું હોય છે. એ ત્રણ તો એના અનિવાર્ય અંગો છે.રઈસ મનીયારે કહ્યું છે કે ગઝલને એક તંબુની કલ્પના કરો તો કાફિયા એના સ્તંભ છે. એના સમતુલન વગર ગઝલની ઇમારત ધરાશાય થઈ જાય. બીજું સ્વરુપ એનું આંતરીક છે. ગઝલ અને કોઈપણ કલાક્રુતિમાં વિચારોની ઊંચાઇ હોય, શબ્દોની લયાત્મકતા હોય, લાલિત્ય હોય, અર્થનું ઊંડાણ હોય અને છેલ્લે કોઇ સરસ સંદેશની ચમત્ક્રુતિ હોય ત્યારે એને સાહિત્યના સાચા સ્તર પર મૂકી શકાય.અભ્યાસ, આયાસ અને રિયાઝ ક્રુતિમાં નિખાર લાવે છે . ઉદાહરણ તરીકે.‘કસુંબલ આંખડીના કસબની વાત શું કરવી, કલેજુ કોતરી નાજુક મીનાકારી કરી લીધી‘.

આપણે સૌ જે કાંઇ લખીએ છીએ તેને ચકાસીએ, મઠારીએ.ખાલી પ્રાસ મેળવી લેવાથી કવિતા કે ગઝલ બનતા નથી.છંદમાં ન લખી શકાય તો લયબધ્ધ ગીત લખો.લય તો અનિવાર્ય છે.લય તો કુદરતમાં અને જીવનમાં-બધે જ છે.સાહિત્યના માપદંડમાં ખરી ઉતરે એવી રચનાઓ કરીએ.કેટલું લખ્યું તે મહત્વનું નથી.કેવું લખ્યું તે મહત્વનું છે.આપણા સભ્યો પાસે કલ્પનાઓ છે,શબ્દભંડોળ છે પણ આ બધું વેરવિખેર પડેલ મોતી જેવું છે એને એક નિશ્ચિત પેટર્નમાં પરોવી એક સુગઠિત માળા બનાવીએ.

સાહિત્ય સરિતાના સભ્યો અને સાહિત્યરસિક મિત્રો આ કવયિત્રીના વિદ્વત્તતાસભર વક્તવ્યને મંત્રમુગ્ધ બની ને સાંભળી રહ્યા હતા.

જાણીતા લેખક-નવલકથાકાર શ્રી. નવીન વિભાકરે ટેલિફોનીક વાર્તાલાપ દરમ્યાન પોતાના સર્જન પર ર. વ. દેસાઇ, વિ.સ.ખાંડેકરની શૈલીની અસર હોવા વિષે જણાવ્યું.‘પોતાની નવલકથા ‘કુસુમ કાપડીયા‘ના સર્જનની વાતો કરી. ‘પોતાના પાત્રો પર ‘દર્શક‘ના પાત્રોની અસર હોવા વિશે પણ જણાવ્યું.નવોદિત લેખકોને સંદેશ આપતાં તેમણે જણાવ્યું કે પહેલાં વાંચન અને મનન કરો.જે લખવાનું હોય તેનો અભ્યાસ કરી, સંશોધન કર્યા બાદ જ સર્જનમાં પ્રવ્રુત્ત થાવ.નિરીક્ષણ કરો અને પછી પાત્રોનું સર્જન કરો.અનુભવોની અનુભૂતિ પાત્રાલેખનમાં ઉપસાવો.લખાણ હ્રુદયમાંથી આવવું જોઇએ‘.( ટેક્નીકલ ક્ષતિને કારણે આ વાર્તાલાપ અધવચ્ચેથી આટોપી લેવો પડ્યો હતો ).

અંતમાં, વિલાસબેન પિપળીયાના સુમધુર કંઠે, અવિનાશ વ્યાસની જાણીતી રચના ‘હે શ્રાવણ વરસે ઝરમરીયો વરસાદ, કાના,  આવે તારી યાદ‘ સાંભળીને સૌ શ્રોતામિત્રો ચાર કલાક લાંબી આ અવિસ્મરણિય બેઠક બાદ છૂટા પડ્યા હતા.

******************************************************************************

અહેવાલ -નવીન બેન્કર

navinbanker@yahoo.com

લખ્યા તારીખ- ૩૧ માર્ચ ૨૦૧૨

અમેરિકામાં ધરમના ધુતારાઓ 

હમણાં ઝી ટીવીની આજતક ચેનલમાં અને વર્તમાનપત્રોમાં આસારામ અને નારાયણસ્વામિના કરતૂતોની ધૂમ મચી છે. આજનો હોટ ટોપીક છે–આસારામ.

આપણે એની વાત નથી કરવી.

તમને ખબર છે ? અમેરિકા જેવા દેશમાં પણ આવા ધુતારાઓ પોતાનો કારોબાર ચલાવે છે ?

હમણાં એક આવા સ્વામિજી અમેરિકાના અન્ય સ્ટેટમાં કાળાધોળા કરીને, ઉઠમણું કરીને, પોતાની પાછળ કોર્ટકેસોના પુંછડા લટકાવીને, બીજા સ્ટેટમાં ભાગી આવ્યા છે. અહીંના વર્તમાનપત્રોના પ્રતિનિધીઓ એમના ઇન્ટર્વ્યૂ લઈને સાચી વાત જાણવા જાય છે તો એમને પણ મુલાકાતો નથી આપતા. અને બિન્દાસપણે એક મંદીરનું ઉદઘાટન કરી નાંખ્યું. દસ–પંદર પુજારીઓ માટે જાહેરાતો આપી દીધી. યોગ્ય પુજારીઓ મળે કે ના મળે, જાહેરાતો તો કાયદેસર આપવી જ પડે. પછી ઇન્ડિયાથી ‘કબુતરો’ને સ્પેશ્યલ વીસા પર બોલાવી લેવાય. સ્વામિબાબાના ફોન નંબર્સ, ફેક્સ નંબર, ઇ–મેઇલ એડ્ડ્રેસો, વેબ સાઇટ..બધું જ.

લોકલ વર્તમાનપત્રોમાં આખા પાનાની કલર જાહેરાતો છપાય–

‘તમારે લગ્નમાં પ્રોબ્લેમ છે?’.. ‘બ્લેક મેજીક–કાળા જાદુથી પીડાવ છો ?’..’કાળસર્પ દોષ છે ?.’..’ધંધામાં તકલીફો છે ?’…’છૂટાછેડા લેવા છે ?’..તમે ડોક્ટર હો અને કોઇએ તમને કોર્ટમાં ઘસડ્યા હોય કે કોર્ટકેસમાં ફસાવ્યા હોય કે ઇન્કમટેક્સની માયાજાળમાં મૂંડાળા હોવ..કે પછી ગ્રીન કાર્ડ ન મળતું હોય.. તો… સ્વામિજીનો સંપર્ક સાધો…

છોકરાં ન થતા હોય, ડ્રગને રવાડે ચડ્યા હો, હઠીલા દર્દો જેવા કે કેન્સર, હાર્ટએટેક, થાયરોડ ડીપ્રેશન, જાતીય તકલીફો, ઉત્થાનના પ્રોબ્લેમો, મેનોપોઝના પ્રોબ્લેમો પણ અમે દૂર કરી આપીશું.

અંધશ્રધ્ધાળુ અજ્ઞાન, ‘ગ્રાહકો’ ફોન કરે એટલે ગુરુજી તો ફોન પર આવે જ નહીં, એમની સેક્રેટરી કે કોઈ ‘પ્રજાપતિ’ માહિતી પુછી લે  અને તકલીફને આધારે ફી જણાવે તથા ક્રેડીટ કાર્ડથી એડવાન્સ પેમેન્ટ કરવું પડે. પછી ઇન્ટર્વ્યૂની તારીખ મળે. ટીવીના કંઇ કેટલાય શોમાં તમને એમના ફોટા સાથે કોઇ રુપાળી બાઇ ગુણગાન કરતી જોવા મળે..

આવા આસારામોના મંદીરોમાં દેસી બૈરાં જ વધુ જોવા મળે. ટીવી પર કોઇ શોમાં ભગવાનના દર્શન થાય ત્યારે આ ‘દેસી બૈરાં’, શ્રધ્ધાપુર્વક નતમસ્તકે નમન કરતા જોઉં ત્યારે તો મને એટલી રમૂજ થાય કે ન પુછો વાત.

દેસી લોકોને છાપાં વાંચવાની તો આદત જ નહીં. દરેક ગ્રોસરી સ્ટોર પર મફત મૂકેલા છાપા પણ ના ઉપાડે. અને કદાચ ઉપાડે તો માત્ર ‘સેલ’ની જાહેરાતો જોવા માટે જ અગર  એ છાપાને પાથરીને શાક સમારવા કે ગોળ ભાંગવા માટે જ એનો ઉપયોગ કરતા હોય. પછી મારા જેવા કોઇ ઇન્વેસ્ટીગેટીવ પત્રકારે એ આસારામના કરતૂતો છાપ્યા હોય તો યે કોણ વાંચવા નવરું છે ?

અરે…સાલાઓ એટલું તો વિચારો કે જેમના માથા પર આટઆટલા કેસની તલવારો લટકે છે એ પોતાના પ્રોબ્લેમો સોલ્વ નથી કરી શકતા એ તમારા પ્રોબ્લેમો કેવી રીતે સોલ્વ કરવાના છે ? આ બની બેઠેલા બાપુઓ પોતાના નામની પાછળ ‘સંત’, ‘સ્વામિજી’ એવા વિશેષણો લગાવે, ભક્તોને અડે પણ નહીં ( કદાચ ભક્તાણીઓને તો અડતા હશે ). એમના ભક્તોમાં ડોક્ટરો, એન્જીનિયરો જેવા ભણેલાગણેલા લોકો પણ હોય છે. અરે ! એવા આગેવાન લોકો તો પાછા એમના મંદીરો માટે ડોનેશનો ઉઘરાવવામાં મદદ કરતા હોય ! રીટાયર્ડ થયેલા મોટાભાગના ‘દેસીઓ’ આવા મંદીરોના બાંકડા પર બેસીને કૂથલીઓ કરતા જ જોવા મળે. સમય મળ્યો છે અને હજી હાથપગ ચાલે છે ત્યાં સુધી લાયબ્રેરીનો લાભ ઉઠાવો, જોવાલાયક સ્થળોની મુલાકાત લો, સિનિયર્સની સેવા કરો, કોઇ સારી સેવાભાવી સંસ્થાઓમાં વોલન્ટીયર વર્ક કરો., કોમ્પ્યુટર શીખીને સર્ફીંગ કરો..હા ! તમારા ઇષ્ટદેવનું પણ સ્મરણ–મનન કરો..પણ જિન્દગી જરા બુધ્ધીગમ્ય રીતે જીવો.

મને તો આવા સ્વામિજીઓને મળવાનું થાય છે ત્યારે, મીસ્ટર ઇન્ડીયા બની જઈને, ફિલ્મ  ‘એક અજનબી’ના  હીરો અમિતાભ બચ્ચન જે રીતે પેલા ભ્રષ્ટ પોલીસ ઓફીસરની પીછવાડે બોંબ લગાવીને ઉડાવે છે એ રીતે ઉડાડી દેવાનું મન થઈ જાય છે.

આપણા દેશી લોકોમાં ધર્મભાવના એટલી બધી પ્રબળ હોય છે કે એમને સાચાખોટાનું પ્રમાણભાન જ નથી રહેતું. અને આવા તકસાધુઓ એનો લાભ ઉઠાવવા તૈયાર જ હોય છે. હમણાં આવા એક સ્વામિજીને પ્રશ્નોત્તરી કરવાનો મેં પ્રયત્ન કર્યો ત્યારે એમના ભક્તજનોના સમુહે મને બેસાડી જ દીધો. ‘તમે પછીથી એકાંતમાં એમને મળીને તમારી શંકાનું સમાધાન કરજો.. જાહેરમા આવા સવાલો પુછીને સ્વામિજીનું અપમાન ન કરાય’.

મેં નાનપણમાં સંન્યાસીઓના મઠમાં, સંન્યાસીઓને જાતે લુંગીઓ ધોતા, સૂકવતા, બાટી બનાવતા અને ચોપાડમાં ચોરસો ઓઢીને સૂઇ જતા જોયા છે, એમની કથાવાર્તાઓ સાંભળી છે. પુજ્ય ડોંગરે મહારાજની ભાગવતકથાઓ સાંભળી છે, રામાયણકથા, મહાભારતકથા, ગરુડપુરાણ સાંભળ્યા છે. તદ્દન સાત્વિક રીતે, યોગ્ય ગુરુઓ દ્વારા કહેવાતા એ જ્ઞાનમાં ક્યાંય કોઇ આડંબર નહોતા. આજે તો ભાગવત ભગવાનો પુષ્પક રથમાંથી ( હેલીકોપ્ટર ) માંથી ઉતરે છે, ગુલાબના પુષ્પોની વર્ષા થાય છે,  દર દસ મીનીટે સંગીતના તાલે આગલી હરોળની ગોપીઓ નાચવા લાગે છે, કૃષ્ણજન્મોત્સવ…રુકિમણી વિવાહ..નરસિહ અવતાર..ના ‘નાટકો’, ભાગવત સપ્તાહમાં ભજવાય..કોઇ વાસુદેવ બને , કોઇ દેવકી બને, કોઇ બલીરાજા બને..અને બસ…નાચો..ગાવ.. થાઈરોડથી પહોળા થઈ ગયેલા નિતંબો લચકાવો.. અને બબ્બે વખત આરતીઓ ફેરવો…ઉછામણીઓ બોલો..ડોલરો લખાવો.. આશીર્વાદો મેળવો..

કૃતકૃત્ય થઈ જાવ…સાત્વિક આનંદ મેળવો…અમેરિકામાં ક્લબોમાં ભટકવા કરતાં તો આ  આનંદ સારો જ છે ને ! બાકી…ડોગરે મહારાજની ભાગવતકથા તો મારા અંતરમાં કોતરાઇ ગઈ છે.  એની તોલે તો કોઇ જ ન આવે. એ માણસનું પવિત્ર જીવન..સાદી જીવનશૈલિ.. એવા સંતો આજે ક્યાં છે ? આજે તો કથાકારો કહે છે કે ‘મારું વૃંદાવન વહાલુ…મારે વૈકુંઠ નથી જાવું..જન્મોજનમ ગોકુળમાં અવતાર લેવો છે..અને..મોટેભાગે મુંબઈ કે ન્યુયોર્કમાં જ રહેતા હોય છે..એરકન્ડીશનમાં અને મર્સીડીસમાં ફરતા હોય છે. અને…અમેરિકામાં કમાયેલા ડોલર્સ અમેરિકાના ધંધાઓમાં, એમની ભક્તાણીઓ મારફતે રોકતા હોય છે.

મને લાગે છે કે આવું બધું લખવાનો યે કશો અર્થ નથી. દુનિયા તો જેમ ચાલે છે એમ જ ચાલવાની છે. દુનિયા ઝુકતી હય, ઝુકાનેવાલા ચાહિયે…

બાલાશંકર કંથારિયા સાહેબ, તમે સાચું જ કહ્યું હતું–

રહી નિર્મોહી શાંતિથી રહે એ સુખ મોટું છે,

જગત બાજીગિરીના તું બધા છલબલ જવા દેજે.

જગતના કાચના યંત્રે ખરી વસ્તુ નહીં ભાસે,

ન સારા કે નઠારાની જરા યે સંગતે રહેજે.

મારે ચુપ થઈને ચુપચાપ આ બધા ખેલ જોવાના છે…લખવાનું પણ નહીં..મીટીંગોમાં જવાનું…સાંભળવાનું..ને..ઉઠીને ધીમેથી સરકી જવાનું…ફોટા પાડવા કે પડાવવા પણ નહીં ઉભા રહેવાનું… જે મળે એને ‘જેશ્રીકરસન’ કરવાનું. પણ…સાલો સ્વભાવ એવો પડ્યો છે કે મારાથી એવું નથી કરાતું. બક બક થઈ જ જાય છે…’બક બક’ અને ‘બકા..બકા..’ ક્યાં અટકે છે ?

શ્રીરામ..શ્રીરામ…

(  નોંધ–  આ લખાણ માત્ર અને માત્ર તમારા જેવા સહ્ર્દયી મિત્રો માટે જ છે.એટલે એને સર્ક્યુલેટ ન કરવા વિનંતિ. મને ‘દેસી ભક્તાણીઓ’ની બીક લાગે છે.)

’૭૩ વર્ષના વયોવૃધ્ધ દાદાજી

હમણાં એક વાર્તામાસિકમાં શાંત મનથી ,પલંગ પર ટાંટીયા લાંબા કરીને, રીલેક્ષીંગ મૂડમાં, એક વાર્તા વાંચતો હતો. એમાં આવેલા એક વાક્યએ મારા શાંત ચિત્તતંત્રને ઝકજોરી નાંખ્યું.

અ વાક્ય હતું– ‘ ૭૩ વર્ષના વયોવૃધ્ધ એવા મારા દાદાજીએ  મને પ્રતિજ્ઞા લેવડાવી હતી’.

આ ‘૭૩ વર્ષના વયોવૃધ્ધ દાદાજી’ શબ્દએ મને હચમચાવી મૂક્યો.

મને ય ૭૩ વર્ષ થયા છે. શું હું ‘વયોવૃધ્ધ દાદાજી’ થઈ ગયો ? હું હમણાં ‘રામલીલા’ ફિલ્મ જોવા ગયો હતો. ફિલ્મના હીરો–હીરોઇનના ઉત્કૃષ્ટ લવસીન્સ જોઇને મને તો મઝા આવતી હતી. ઘણાં દ્રશ્યોમાં તો રણવીરસીંઘની જગ્યાએ હું મનોમન મને કલ્પી લઈને, દીપિકાના શરીરસ્પર્શના કાલ્પનિક સુખનો અનુભવ કરતો હતો. થીયેટરમાંથી ફિલ્મ જોઇને બહાર નીકળતાં અને પોલો ટી શર્ટ અને ગોગલ્સ પહેરેલા મારા ચહેરાને કારની વીન્ડોના કાચ પર મારું પ્રતિબિંબ નિહાળતાં, મને તો મારામાં પેલો રણબીરસીંઘ જ દેખાતો હતો.

ઔર….સાલા મૈં ૭૩ સાલકા વયોવૃધ્ધ દાદાજી ?…શ્રીરામ…શ્રીરામ…

મારી નાની બહેન સુષમા મને ફિલ્મ ગોસીપ્સની ક્લીપ્સ મોકલે છે એમાં , રીનારોય, પરવીન બાબી, અનુ અગરવાલની ક્લીપ્સ જોઇને, એમના છેલ્લા દિવસોની હાલત જોઇને હું હસતો હતો અને ત્યાં પાછા પેલા  ‘૭૩ વર્ષના વયોવૃધ્ધ’ શબ્દો યાદ આવી ગયા અને મારું હાસ્ય વિલાઇ ગયું. હું યથાર્થમાં આવી ગયો. પેલી રુપાળી મિત્ર ઘણીવાર વાતવાતમાં ‘તમે સિનિયરો’, તમે ઘૈડાઓ’, ‘બુઢીયાઓ’ જેવા શબ્દપ્રયોગો કરી બેસે છે ત્યારે મારી ઉત્તેજના સાવ ઠંડી પડી જાય છે.

બહેને મોકલાવેલી આ બધી ક્લીપ્સ જોઇને મને થયું-‘ મારે પણ હવે યથાર્થનો સ્વીકાર કરી લઈને ,ધમપછાડા બંધ કરી દઈને, માત્ર વિશાળ પેનોરેમીક સ્ક્રીન પર દીપીકા, કેટરીના કે બિપાશાની સાથે પ્રણયદ્રશો ભજવતા યુવાન રુપાળા હીરોની જગ્યાએ જાતને મનોમન ગોઠવી દઈને, કલ્પનાજન્ય સુખ ભોગવી લઈને, બે–અઢી કલાકની આભાસી જિન્દગી ભોગવીને, સુખી થવાની જરુર છે. ફિલ્મ પુરી થતાં, બહાર નીકળીને  ‘કેમ છો બહેન…જય શ્રી. કૃષ્ણ’….’ કરતા પાછા વાસ્તવિક ’૭૩ વર્ષના વયોવૃધ્ધ દાદાજી’ બની જવાનું  જ રહ્યું છે.

બાલાશંકર કંથારિયાની  ગઝલ

૨૦૧૪ના નૂતન વર્ષે બાલાશંકર કંથારિયાની  ગઝલની આ પંક્તિઓ  મારા  હૈયે ઉભરાઇ રહી જે મારી અતિ પ્રિય ગઝલ રહી છે. મને આનાથી વધુ સારી શુભેચ્છા સૂઝતી નથી. 

ગુજારે જે શિરે તારે, જગતનો નાથ તે સહેજે,

ગણ્યું જે પ્યારું પ્યારાએ, અતિ પ્યારું ગણી લેજે. 

દુનિયાની જૂઠી વાણી વિશે જો દુઃખ વાસે તો.

જરાયે અંતરે આનંદ, ના ઓછો થવા દેજે.

કચેરી માંહે કાજીનો, નથી હિસાબ કોડીનો,

જગતકાજી બનીને તું, વહોરી ના પીડા લેજે.

જગતના કાચના યંત્રે ખરી વસ્તુ નહીં ભાસે,

ન સારા કે નઠારાની જરાયે સંગતે રહેજે.

રહેજે શાંતિ સંતોષે,સદાયે નિર્મળે ચિત્તે,

દિલે જે દુઃખ કે આનંદ, કોઇને નહિં કહેજે.

વસે છે ક્રોધ વૈરી, ચિત્તમાં તેને ત્યજી દેજે,

ઘડી જાયે ભલાઈની,મહાલક્ષ્મી ગણી લેજે,

રહે ઉન્મત્ત સ્વાનંદે ખરું એ સુખ માની લે,

પિયે તો શ્રી. પ્રભુના પ્રેમનો પ્યાલો ભરી લેજે.

કટુ વાણી સુણે જો તું, મીઠી વાણી સદા વદજે,

પરાઇ મૂર્ખતા કાજે, મુખે ના ઝેર તું લેજે. 

અરે ! પ્રારબ્ધ તો ઘેલું, રહે છે દૂર માંગે તો,

ન માંગે દોડતું આવે, ન વિશ્વાસે કદી રહેજે. 

રહી નિર્મોહી શાંતિથી રહે એ સુખ મોટું છે

જગત બાજીગરીના તું બધાં છલબલ જવા દેજે. 

પ્રભુના નામના પુષ્પો પરોવી કાવ્યમાળા તું,

પ્રભુની પ્યારી ગ્રીવામાં પહેરાવી પ્રીતે દેજે. 

કવિ રાજા થયો શી છે પછી પીડા તને કાંઇ,

નિજાનંદે હંમેશાં બાલ, મસ્તીમાં મજા લેજે. 

(બાલા શંકર કંથારિયા)