એક અનુભૂતિઃ એક એહસાસ

ટ્રીયો-ઇન-કોન્સર્ટ

(સલિલ ભાડેકર,ડેક્ષટર રઘુ આનંદ અને સ્મિતા વસાવડા)

૯, માર્ચ ૨૦૧૩ ને શનિવારની રાત…..

તમને ૨૦૦૦ની સાલના સારેગમપાનો વિજેતા પેલો હેન્ડસમ, છોકરો યાદ છે ? એ જ સોહામણો સલિલ ભાડેકર..આપણે એને ક્યારેક આશાભોસલે સાથે તો ક્યારેક ઉષા મંગેશકર, ખય્યામ જેવા સંગીતના દિગ્ગજો સાથે સંગત આપતા જોયો છે. મહમદ રફીના ગીતો એના અવાજમાં વધુ ફીટ થાય છે. મહમદ રફી ફેન્સ ક્લબમાં પણ એ એવોર્ડ વિજેતા રહી ચૂક્યો છે-૨૦૦૬માં.

આ ગાયક-સંગીતકાર હ્યુસ્ટનમાં સ્થાયી થવા આવ્યો છે.

હ્યુસ્ટનમાં, મારા સંગીતકાર-એક્ટર મિત્ર હેમંત ભાવસારના પિતાશ્રી.નગીનદાસ ઘેલાભાઇ ભાવસારની ૨૫મી પુણ્યતિથી નિમીત્તે, થોડાક અંગત મિત્રો,અને સાહિત્ય-સંગીતના પ્રેમીઓ સાથે એક સમુહમિલન હેમંતે પોતાના નિવાસસ્થાને યોજેલું. લગભગ ૬૦ જેટલા સંગીતરસિયાઓ આ મહેફિલ માણવા પધારેલા.હ્યુસ્ટનનું આ ક્લાસિકલ શ્રોતાવૃન્દ ગણાય.શરુઆતમાં મહેમાનોનું, ખાસ સૂરતથી મંગાવેલ પોંક અને વિવિધ સેવો અને ચીપ્સથી સ્વાગત કરવામાં આવેલું.

હ્યુસ્ટનમાં એક બીજો અદ્વિતિય કલાકાર છે- તબલાનવાઝ ડેક્ષટર રઘુ આનંદ. ગુજરાતી કે હિન્દી ભાષા લખી, વાંચી કે બોલી ન શકતો હોવા છતાં, ગમે તેવા ગાયક સાથે એ તબલા પર સંગત કરી શકે છે અને પ્રેક્ષકોને મંત્રમુગ્ધ કરી દેવાની એનામાં ક્ષમતા છે. ગીતના શબ્દોના અર્થ ન સમજવા છતાં,માત્ર એની ધૂનો સાથે એ તાલ મેળવી શકે છે. 

અને…ત્રીજા ગાયિકાબહેન છે-સ્મિતાબેન વસાવડા. આ સોહામણી નાગર કન્યાના અદભુત અવાજ માટે તો હું, ઘણીવાર લખી ચૂક્યો છું એટલે એનું પુનરાવર્તન નહીં કરતાં રજૂ થયેલા કાર્યક્રમની વાત પર જ આવીએ.

અરુણ ભાવસારે આવકાર પ્રવચન કર્યા બાદ, ડેક્ષટર રઘુ આનંદે પોતાના નવ જેટલા બાળ-કલાકાર શિષ્યો પાસે, તબલા પર રુપક તાલના ૭૦ પ્રકારોની રજૂઆત કરાવી. ૧૦-૧૨ વર્ષના આટલા બધા ટાબરિયાઓએ જે સ્ફુર્તીપુર્વક કુશળતાથી તબલાવાદન કર્યું એ જોઇને શ્રોતાઓ મંત્રમુગ્ધ બની ગયા હતા. દરેક બાળકલાકારને ટ્રોફી આપવામાં આવી હતી.

સ્મિતાબેને પોતાના સુમધુર કંઠે પ્રાર્થના ગાયા બાદ, કાર્યક્રમના હીરો સલિલ ભાડેકરે કાર્યક્રમનો દોર પોતાને હસ્તક લેતાં, સર્વપ્રથમ ફિલ્મ સરસ્વતિચંદ્રનું ગીત ‘ચંદન સા બદન‘  ગાયું. આ ગીત આટલા વર્ષોમાં હજાર વાર સાંભળ્યું છે, પણ સલિલે જે રીતે ‘ધીરે સે તેરા યે મુસ્કાના‘ શબ્દોને બહેલાવી, રમાડી અને પોતાની દ્રષ્ટી ફેંકવાની વિશિષ્ટ સ્ટાઇલમાં શબ્દોને ‘ફેંક્યા‘ કે શ્રોતાગણમાંની દરેક યુવતી જાણે એ પોતાને જ કહે છે એવો ભાવ અનુભવી રહી હશે એની મને ખાત્રી છે. સલિલના બુલંદ છતાં મુલાયમ અવાજ અને મધુર સ્વરલગાવથી સુંદર વાતાવરણ ખડું થતું હતું. હારમોનિયમ અને તબલાની જુગલબંદી શ્રોતાઓની તાળીઓની ખંડણી મેળવી લેતી હતી.

ત્યારપછી  ગઝલ ‘રંજીશ હી સહી દિલ દુખાનેકે લિયે‘,   દિલ્હી-૬ ફિલ્મનું પ્રખ્યાત ગીત ‘મૌલા મેરે મૌલા‘, ચૂપકે ચૂપકે રાતદીન આંસુ બહાના યાદ હૈ‘,

‘ડાકા તો નહીં ડાલા થા, થોડીસી પી હૈ‘,  ‘ખ્વાજા મેરે ખ્વાજા‘, જેવા જાણીતા ગીતોની રમઝટ બોલાવી દીધી સલિલભાઇએ.

પછી દોર શરુ થયો કવ્વાલીઓનો. શ્રોતાઓની ફરમાઇશ પર, સલિલે ‘આયા હૈ તેરે દર પે સવાલી‘ વાળી કવાલી ગાઇને ,શીરડીકે સાંઇબાબાને ય યાદ કરી લીધા.તો..‘પરદા હૈ, પરદા હૈ..‘ બિલકુલ રિષીકપૂરની દિલફેંક અદામાં, ગુલાબ ફેંકવાની સ્ટાઇલમાં ગાઇને શ્રોતાઓને રંગમાં લાવી દીધા હતા. ફિલ્મ કોહિનૂરનું ક્લાસિકલ સોંગ ‘મધુબનમેં રાધિકા‘ રજૂ કરીને પોતાની ઉત્તમ ગાયકીનો પરચો કરાવી દીધો. ઘણા ગાયકો આ બધા ગીતો ગાય છે. ઘણાં, કાગળિયા હાથમાં રાખીને વાંચી જાય છે, કેટલાક સીધ્ધેસિધુ ગીત ગાઇ જાય, પણ ગીતના શબ્દો પ્રમાણે ચહેરા પર ફેસિયલ એક્ષ્પ્રેશન અને અવાજમાં આરોહ-અવરોહ સાથે જ્યારે આવા ગીતો રજૂ થાય છે ત્યારે જ એની અસર શ્રોતાઓ પર પડે છે.  ઘણી વખત આવી સુંદર રજૂઆત થતી હોય ત્યારે, શ્રોતાઓના ચહેરા ‘વાંચવાની‘ મને વધુ મઝા આવે છે. 

સ્મિતાબેન વસાવડાએ આ કાર્યક્રમમાં, એમના જ શબ્દોમાં કહીએ તો,બારમા ખેલાડીની ભૂમિકા ભજવી હતી. એમણે ગાયેલું ગીત ‘બડે અચ્છે લગતે હૈ..ઔર તુ..મ‘ વખતે શ્રોતાઓ પણ ‘તુ..મ‘..શબ્દ પર સાથ પુરાવતા હતા. ‘તુજમેં રબ દિખતા હૈ, યારા મૈં ક્યા કરું, જેવા ગીતો રજૂ કરીને સલિલભાઇને થોડોક વિરામ આપ્યો હતો.

સંગીતના કાર્યક્રમમાં, કોઇપણ પાસુ નબળુ ન ચાલી શકે.રાગશુધ્ધી, શ્રુતિયુક્ત સ્વરોની સમજ, તાલ,તાન, અને રાગને સજાવવો..એ બધું જ શ્રેષ્ઠ જોઇએ. સુજ્ઞ પ્રસ્તૂતિ માટે સમજદાર અને લયદાર તબલાવાદક ડેક્ષ્ટર રઘુ આનંદ પણ એટલો જ પ્રશંસાપાત્ર ગણાય. ડેક્ષ્ટરે તબલાવાદનની લાક્ષણિકતાઓ એટલી વિકસાવી છે કે શ્રોતાઓ એને બિરદાવતા થાકતા નથી. બે કલાક ચાલેલી આ પ્રસ્તૂતિ શ્રોતાઓ પર મન મૂકીને વરસી.સંગીતરસિયાઓ આ ઢંગદાર, જાનદાર અને વિસ્મીત કરતી પ્રસ્તૂતિને વારંવાર તાળીઓના ગડગડાટથી વધાવી લેતા હતા.

યજમાન હેમંત ભાવસાર પોતે પણ ખુબ સારા ગાયક અને સંગીતકાર છે. પણ આજના પ્રોગ્રામમાં પોતે ગાવાથી દૂર જ રહ્યા હતા. માત્ર મંજીરા લઈને સ્ટેજ પર તેમણે હાજરી જ પુરાવી હતી. સમગ્ર કાર્યક્રમનો દોર તેમણે સલિલને જ સોંપી દીધો હતો. 

એક સુ–નિયોજીત પ્રસ્તૂતિનો આનંદ,સંગીતરસિયાઓએ મન ભરીને માણ્યો. 

કર્ણપ્રિય સંગીત અને સૂરિલા કંઠના સથવારે રજનીગંધાની માદક સુવાસથી, સલિલભાઇ મહેફિલને મહેંકાવી ગયા.

કાર્યક્રમની સમાપ્તિમાં, ફિલ્મ ‘હમદોનોં‘નું ગીત ‘અભી ના જાઓ છોડકર કે દિલ અભી ભરા નહીં‘  મારા મતે શ્રેષ્ઠ રજૂઆત હતી. હું, આ ગીત સલિલના કંઠે વારંવાર સાંભળવું પસંદ કરું. 

અંતે, સ્વાદીષ્ટ ‘હુરતી‘ રસોઇ ( ખાસ તો છેક ‘હુરત‘થી ફેડૅક્ષમાં મંગાવેલા લાડુ )નું જમણ જમીને શ્રોતાઓ વિખરાયા ત્યારે ય , મારા કાનમાં તો‘અભી ના જાઓ છોડકર‘ ગૂંજતું હતું.

બેસ્ટ લક સલિલ  એન્ડ  થેન્ક્સ હેમંત.

તારીખ ૯મી ફેબ્રુઆરિને શનિવારે હ્યુસ્ટનના બેલેન્ડ પાર્ક સ્થિત કોમ્યુનિટી હોલમાં લગભગ અઢીસો સિનીયરોએ સૂર અને શબ્દને સથવારે, શ્રી. કલ્પક ગાંઘીના કેળવાયેલા અને ઘૂંટાયેલા સ્વરમાં સૂર અને શબ્દની મહેફીલ માણી. જેને ગુજરાતી ભાષા કે હિન્દી ભાષાનું જ્ઞાન નથી અને છતાં માત્ર સ્વર અને સંગીતની જ ભાષા સમજનાર  તબલાનવાઝ શ્રી. ડેક્ષ્ટર અને મંજીરાના એક્ષ્પર્ટ શ્રી. હેમંત ભાવસારના સાથમાં, શ્રી. કલ્પક ગાંધીએ એવી તો સૂર અને સંગીતની રસલ્હાણ કરી કે સિનીયર શ્રોતાઓ અભિભૂત થઈ ઉઠ્યા. 

કાર્યક્રમની શરુઆતમાં, શ્રી. હેમંત ભાવસાર અને તેમના સહધર્મચારિણી શ્રીમતી દક્ષાબેને હેપી બર્થ-ડે સોંગ, સંસ્કૃત અને હિન્દી ભાષામાં ગાઇને, જે સિનીયરોની જન્મતારીખ ફેબ્રુઆરિ માસમાં આવતી હતી તેમને શુભેચ્છા પાઠવી. ત્યારપછી, ટોરન્ટોથી તાજેતરમાં જ, હ્યુસ્ટન ‘મૂવ‘  થયેલા વડોદરાના ગાયક, સંગીતકાર શ્રી. કલ્પક ગાંધીએ કાર્યક્રમનો દોર સંભાળી લીધો. જેમની ઘણી સીડી ,કેસેટો બહાર પડી ચૂકી છે તથા ૬૦૦થી પણ વધુ ગીતોને જેમણે કમ્પોઝ કર્યા છે એવા શ્રી. કલ્પકભાઇએ પોતાના કેળવાયેલા અને ઘૂંટાયેલા અવાજમાં ગુજરાતી સુગમ સંગીતના પ્રચલિત ગીતો, ભજનો, ફિલ્મી ગીતોનો એવો તો મારો ચલાવ્યો કે શ્રોતાઓ ઝૂમી ઉઠ્યા. સુગમ સંગીત હોય અને ‘નીલગગનના પંખેરુ‘ને અને ‘તારી આંખનો અફીણી‘  કોઇ ભૂલે ખરું ? મૂકેશ જોશી જેવા કવિની રચના પણ રજૂ થઇ. ગુજરાતી ભાષાની અસ્મિતા અને ગૌરવની પણ વાતો થઇ. જગજીતસિંહની ગઝલ ‘મેરે ગીત અમર કર દો‘  એ શ્રોતાઓની આંખોને ભીંજવી હતી.

કલ્પકભાઇની વિશેષતા એ હતી કે ભજન કે ગીતના શબ્દોની વચ્ચે , હારમોનિયમના સ્વરોને મંદ કરીને વક્તવય રજૂ કરે, શ્રોતાઓને હસાવે અને પાછા તરત ગીતના મુળ શબ્દો પર આવી જઈને ઝમક ઉભી કરી દે. તમે અનૂપ ઝલોટાજીને સાંભળ્યા હોય ત્યારે એ જે રીતે ‘ચાંદ અંગડાઇયાં લે રહા હૈ‘ જેવી પંક્તિઓ વખતે શબ્દોને આરોહ-અવરોહ વડે એવા લહેરાવે કે તમે, હોલમાં ચાંદને અંગડાઇઓ લેતો અનુભવી શકો-અલબત્ત, જો તમે સંગીતના ખરેખર જ્ઞાતા અને જાણકાર હો તો.આ જ વસ્તુ કલ્પકમાં પણ છે.

દરેક ગીતને પણ તેનો એક મિજાજ હોય છે. ગાયક એ મિજાજને લાડ લડાવી ને ગીત રજૂ કરે ત્યારે એ ગીત, શ્રોતાના દિલ સુધી પહોંચી શકે છે.

કલ્પકભાઇએ  જોશીલા, રમતિયાળ અને ફાસ્ટ રીધમવાળા ગીતો પણ ગાયા. ગુજરાતી ભાષાની ઉંડી સૂઝને કારણે, એમની, ગીતોની અભિવ્યક્તિ પણ બળુકી હતી.સંગીતમાં રાગ અને તાલનું જે ‘વિઝન‘ હોય છે એ બહુ મહત્વનું છે. સૂરની બારીકાઇને પારખવી એ જેટલું ગાનાર માટે મહત્વનું છે એટલું જ સહ્ર્દયી- સુજ્ઞ શ્રોતાઓ માટે પણ જરુરી બની જાય છે. 

સંગીતને સથવારે વહેતા સુગમ સંગીતના ગીતો શ્રોતાઓને હોઠે ચડી ગયા છે અને હૈયે ઘર કરી બેઠા છે.

કલ્પક જેવો ગાયક હોય,  ડેક્ષ્ટર જેવો તબલાનવાઝ હોય અને હેમંત ભાવાસાર જેવો મંજીરાવાદક હોય તો ક્યાંક સૂર  શબ્દને ખેંચે તો ક્યારેક શબ્દ સૂરને.  સ્વર અને સંગીતનું સૂરીલુ રાસાયણીક સંયોજન થાય પછી કહેવું જ શું ?

કલ્પક ગાંધી વૈષ્નવ સંપ્રદાયના શ્રીનાથજીના ભજનો, જૈન સ્તવનો, સ્વામિનારાયણ સમ્પ્રદાયના ભજનો,પ્રાર્થનાસભાઓ પ્રસંગે ગવાતી પ્રાર્થનાઓ, સુગમ સંગીત, ફિલ્મી ગીતો, હાસ્યના કાર્યક્રમોના એક્ષ્પર્ટ છે. 

કાર્યક્રમને અંતે, શ્રીકૃષ્ણની ધૂન પછી, સંસ્થાના એક જૂના સભ્ય સ્વ. મણીબેન પટેલના તાજેતરમાં થયેલા અવસાન બદલ શોકસંદેશ અને બે મીનીટનું મૌન પાળીને,  મણીબેનના કુટુંબીજનો દ્વારા સ્પોન્સર કરેલા સ્વાદીષ્ટ ભોજનને ન્યાય આપીને સૌ સભ્યો વિખરાયા હતા.

નવીન બેન્કર (હ્યુસ્ટન)

Navin Banker

http://navinbanker.gujaratisahityasarita.org/ Phone No: 832-499-0399